Marek Edelman życiorys

Życiorys i biografia Marka Edelmana

Marek Edelman był polskim działaczem społecznym pochodzenia żydowskiego, kardiologiem i jednym z przywódców powstania w getcie warszawskim.

Rodzina i młodosć

Nie wiadomo dokładnie, kiedy i gdzie urodził się Marek Edelman. Przyjmuje się datę 1 stycznia 1922 roku w Warszawie lub 1 stycznia 1919 roku w Homlu. Zmarł natomiast 2 października 2009 roku w Warszawie. Pochodził z rodziny żydowskiej o niskim statusie materialnym. Jego rodzice, szczególnie ojciec, angażowali się w działalność polityczną w ramach grup Bundu, czyli socjalistycznej organizacji żydowskiej popularnej wśród robotników.

Ojciec zmarł, gdy Marek Edelman miał kilka lat. Chłopiec z matką pod koniec lat 20. przeprowadzili się do Warszawy. W 1934 roku umarła jego matka.

II wojna światowa

Przed rozpoczęciem wojny Edelman zdążył zdać maturę. Gdy Niemcy rozpoczęły II wojnę światową, a wraz z nią eksterminację Żydów, Edelman trafił do warszawskiego getta. W czasie okupacji niemieckiej Edelman zaangażował się w działalność Żydowskiej Organizacji Bojowej, był jednym z jej założycieli. W powstaniu kwietniowym w 1943 roku dowodził pięcioma grupami bojowymi ŻOB na terenie tzw. szopu szczotkarzy w rejonie ulic Bonifraterskiej, Świętojerskiej i Wałowej. Było to jedno z miejsc najcięższych walk. Był w grupie kilkunastu uczestników powstania, którym udało się kanałami opuścić teren getta. Przez kilka miesięcy ukrywał się, potem brał też udział w powstaniu warszawskim.

Po wojnie

Po wojnie Edelman nie wyjechał z Polski, w 1946 roku na stałe zamieszkał w Łodzi, ukończył szkołę medyczną i został kardiologiem. W latach 1951–1967 pracował w Klinice Chorób Wewnętrznych. W 1971 roku wprowadził rewolucyjną metodę leczenia schorzeń sercowych polegającą na połączeniu krążenia żylnego z tętniczym. Pracę w klinice stracił w 1968 roku z powodu nagonek antysemickich, jakie miały miejsce w całym kraju. Pomimo szykan, jakie spadły na niego i jego rodzinę w tym okresie, on nie wyjechał z Polski (kraj opuścili wówczas jego żona i dzieci). Nowe zatrudnienie udało mu się zdobyć dzięki wstawiennictwu ówczesnego premiera, Józefa Cyrankiewicza. W latach 1967–1972 pracował jako lekarz na Oddziale Kardiochirurgii Wojskowej Akademii Medycznej. W 1971 roku wprowadził w Polsce rewolucyjną metodę leczenia schorzeń sercowych polegającą na połączeniu krążenia żylnego z tętniczym. Od 1972 pracował jako ordynator Oddziału Intensywnej Terapii Szpitala im. Mikołaja Pirogowa w Łodzi. W połowie lat 70. zaczął angażować się w działalność opozycyjną. W styczniu 1976 był jednym z sygnatariuszy Listu 101 intelektualistów przeciwko zmianom konstytucji, skierowanego do władz PRL. Działał też w Komitecie Obrony Robotników, a następnie w Zarządzie Ziemi Łódzkiej NSZZ "Solidarność". 13 grudnia 1981 roku, po wprowadzeniu stanu wojennego, został internowany w ośrodku odosobnienia w Łęczycy, szybko został jednak zwolniony dzięki licznym interwencjom wielu przyjaciół-intelektualistów. Do 1989 roku Edelman uczestniczył w podziemnym ruchu solidarnościowym, przewodniczył Komisji ds. Mniejszości Narodowych przy Komitecie Obywatelskim przy Lechu Wałęsie, brał też udział w obradach Okrągłego Stołu. Po przemianach ustrojowych w Polsce był posłem na Sejm z ramienia Unii Demokratycznej i Unii Wolności. Podczas wojny w Jugosławii, w 1993 roku ponad 70-letni Edelman pojechał z konwojem humanitarnym do oblężonego Sarajewa. Później zwrócił się z apelem do przywódców państw NATO o rozpoczęcie aktywnej interwencji wojskowej w Kosowie w obronie represjonowanych Albańczyków. Edelman przez całe życie walczył i przemawiał w imieniu osób słabszych i pokrzywdzonych. Walczył o ludzką godność i wolność, co wielokrotnie sam podkreślał. Przypominał także o tragedii Żydów zgładzonych podczas II wojny światowej. Przemawiał w ich imieniu i czcił ich pamięć, pełniąc rolę strażnika pamięci poległych. Rzadko uczestniczył w oficjalnych uroczystościach rocznicowych, jakie miały miejsce na terenie byłego getta, co spowodowane było przesłankami politycznymi. Był autorem niewielkiej książki zatytułowanej Getto walczy. Wspomnienia Edelmana dotyczące życia w getcie i powstania zostały spisane w wywiadzie z Hanną Krall w książce Zdążyć przed Panem Bogiem.

Życie prywatne

Żoną działacza była Alina Margolis, polska lekarka i działaczka społeczna żydowskiego pochodzenia. Para miała dwoje dzieci, syna Aleksandra i córkę Annę.

Śmierć

W ostatnich latach swojego życia opuścił Łódź i zamieszkał w Warszawie, gdzie zmarł 2 października 2009 roku. Został pochowany na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie.