Henryk Dobrzański ps. „Hubal” życiorys

Życiorys i biografia Henryka Dobrzańskiego

Major Wojska Polskiego, legionista i uczestnik wojny polsko-bolszewickiej. Po upadku kampanii wrześniowej nie poddał swojej jednostki i dalej prowadził walkę przeciwko okupantowi.

Pochodzenie

Henryk Dobrzański urodził się 22 czerwca 1897 r. w Jaśle, na terenie Cesarstwa Austro-Węgierskiego. Miał szlachecko-arystokratyczne pochodzenie. Zarówno ojciec, Henryk senior, jak i matka Maria hrabina Lubieniecka wywodzili się z rodów zaangażowanych patriotycznie. Przodkowie Henryka walczyli w powstaniach niepodległościowych, a późniejsze losy mężczyzny są traktowane jako kontynuacja tradycji rodzinnych.

Dzieciństwo, edukacja

Początkowa edukacja chłopca przebiegała w domu. Gdy w 1907 r. przeprowadził się wraz z rodziną do Krakowa, zaczął uczęszczać do Szkoły Realnej, a później do II Wyższej Szkoły Realnej i I Wyższej Szkoły Realnej. Był dobrym i uzdolnionym uczniem.

Od dzieciństwa pasjonował się również końmi i jeździectwem, co poskutkowało wstąpieniem do Drużyny Strzeleckiej i ukończeniem stosownych kursów. Mimo dobrych wyników w nauce, ukończył jedynie sześć klas. Nie podszedł też do egzaminu dojrzałości w 1914 r. Po wybuchu wojny postanowił włączyć się w walkę i dołączyć do Legionów Polskich.

Legiony Polskie

Henryk był za młody, żeby zostać żołnierzem Legionów, dlatego przy zgłoszeniu zmienił swoją datę urodzin z 1897 na 1896 r. Oficjalnie zwerbowano go 1 grudnia 1914 r. Początkowo otrzymał przydział do kawalerii sztabowej w Komendzie Legionów. Kapral Dobrzański chciał jednak trafić na front i na swój wniosek został przeniesiony do 2 pułku ułanów. Za swoją postawę w trakcie walk był nagradzany odznaczeniami austriackimi. W trakcie kryzysu przysięgowego w 1917 r. nie wypowiedział posłuszeństwa cesarzowi, został więc wcielony do Polskiego Korpusu Posiłkowego. Skierowano go do Szkoły Podchorążych II Brygady w Mamajesti, jednak w wyniku sprzeciwu po traktacie brzeskim trafił do austriackiej niewoli. Najpierw chory, po wyzdrowieniu uciekł z niewoli i do końca wojny ukrywał się w ziemskim majątku swoich krewnych.

Wojna polsko-bolszewicka

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, Henryk Dobrzański kontynuował karierę wojskową. Został wcielony do krakowskiego 2 Pułku Ułanów i jako plutonowy bardzo szybko wysłany na odsiecz oblężonym obrońcom Lwowa. Później uczestniczył jeszcze w walkach na polsko-niemieckiej linii demarkacyjnej na Śląsku.

Jego postawa bojowa została dostrzeżona i już w 1919 r. Dobrzański otrzymał awans na stopień podporucznika. Był charakternym wojskowym – bezkompromisowym i nieraz krytycznie odnoszącym się do decyzji przełożonych. Miał jednak posłuch o swoich podwładnych.

Jako doświadczony ułan wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r., gdzie w wyprawie na Kijów i walkach m.in. o Szczurowice i Koziatyń uwidocznił swój talent dowódczy. Zasługi Dobrzańskiego zostały nagrodzone czterokrotnie Krzyżem Walecznych i Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari.

Dalsza kariera wojskowa

Jako znakomity ułan w 1922 r. jako rotmistrz trafił do Centralnej Szkoły Jazdy w Grudziądzu. Rozwijał tam swoją karierę sportową w zawodach jeździeckich i wyścigach konnych. Wygrywał liczne konkursy w całej Polsce, został również członkiem najpierw Grupy Przygotowawczej Sportu Konnego, a później reprezentacji Polski. W 1928 r. pojechał także na IX Letnie Igrzyska Olimpijskie do Amsterdamu jako rezerwowy zawodnik. Jego koledzy zdobyli wówczas srebrny medal. Łącznie, w zawodach w których wystąpił zajął 22 pierwsze miejsca, 3 drugie i cztery razy kolejne lokaty.

Po 1926 r. często zmieniał jednostki wojskowe. W 1927 r. z Grudziądza przeniesiono go do 18. Pułku Ułanów Pomorskich, gdzie został awansowany do stopnia majora. Dwa lata później rozpoczął służbę w rzeszowskim 20. Pułku Ułanów im. Króla Jana III Sobieskiego, gdzie pozostał do 1934 r. Następnie został przeniesiony do 2. Pułku Strzelców Konnych w Hrubieszowie, w którym pełnił funkcję kwatermistrza, a w 1936 r. do 4. Pułku Ułanów w Wilnie, mając te same obowiązki. Tuż przed samą wojną został dowódcą szwadronu zapasowego wileńskiego pułku, a jego zadaniem było m.in. przygotować zaopatrzenie na wypadek wojny. Major „Hubal” nie wywiązał się jednak prawidłowo ze swoich obowiązków. Dodatkowo częste konflikty z przełożonymi spowodowały, że odwołano go ze stanowiska, a 31 lipca 1939 r. przeniesiono w stan spoczynku. Trudny charakter Dobrzańskiego był również przyczyną częstych zmian jednostek wojskowych.

Życie prywatne

W trakcie służby w Rzeszowie w 1929 r. na jednym z balów poznał Zofię Zakrzeńską, z którą ożenił się rok później. Mieli jedyną córkę Krystynę, urodzoną w 1932 r. Małżeństwo prowadziło bogate życie towarzyskie utrzymując bliskie kontakty z obydwiema stronami rodziny i z przyjaciółmi. Nie przetrwało jednak długo. Dobrzańscy rozstali się w 1937 r., gdy Henryk stacjonował w Wilnie, a Zofia wraz z Krystyną powróciły do Plechowa – rodzinnego majątku Zakrzeńskich.

Wybuch II wojny światowej

Wraz z wybuchem II wojny światowej został ponownie powołany do służby wojskowej. Otrzymał przydział w Białymstoku jako zastępca dowódcy 110. Rezerwowego Pułku Ułanów. Szybkie postępy wojsk niemieckich wymusiły ewakuację oddziału do Wołkowyska. Atak Związku Radzieckiego na Polskę 17 września wymusił powrót oddziałów w stronę Wilna i Grodna. Szwadron dowodzony przez Dobrzańskiego stoczył kilka walk z sowieckimi oddziałami. Po upadku tego miasta zdecydowano o rozwiązaniu pułku i przedostaniu się żołnierzy na teren neutralnej Litwy. Jednak major „Hubal” i tym razem zdecydował postawić na swoim. Wraz z zebranymi wokół siebie żołnierzami postanowił przedostać się do Warszawy, w dramatyczny sposób przedzierając się po drodze przez oddziały wroga, które otoczyły Polaków.

Kapitulacja stolicy i zakończenie kampanii wrześniowej oznaczało dla żołnierzy przejście do cywila i przedostanie się przez Rumunię na zachód, bądź przejście do działań partyzanckich. Dobrzański kolejny raz nie wykonał rozkazu naczelnego wodza i wraz z grupą 50 osób kontynuował marsz na południe Polski.

Walka partyzancka

Po pierwszych potyczkach z Niemcami partyzancki ukryli się w świętokrzyskich lasach, chcąc przeczekać do, ich zdaniem, rychłej pomocy ze strony aliantów.

W niedługim czasie Dobrzański zaczął rozbudowywać siatkę dywersyjną i rekrutować nowych ochotników do swojej jednostki, którą nazywał Oddziałem Wydzielonym Wojska Polskiego. Żołnierzom pomagała ludność cywilna, która ostrzegała również przed ruchami wojsk okupanta i zaopatrywała w niezbędny sprzęt. Końcem lutego 1940 r. oddział „Hubala” liczył około 250 osób. Celem jednostki było tworzenie zaplecza mogącego włączyć się w walkę z Niemcami w razie ofensywy aliantów, na którą Dobrzański bardzo liczył. Oddział, mimo małej liczebności, wygrywał częste walki z wrogiem mającym przewagę w ludziach. Niemcy w odwecie mścili się na ludności cywilnej zrównując nieraz całe miejscowości z ziemią.

Komendant ZWZ gen. Rowecki-Grot rozkazał rozwiązanie oddziału „Hubala” ze względu na narażanie cywilów. Dobrzański nie rozwiązał co prawda całkowicie swojej jednostki, ale wprowadził dobrowolność odejścia i w efekcie zostało przy nim ok. 70 osób. Ograniczył też do minimum kontakty z cywilami.

Śmierć

30 kwietnia 1940 r. żołnierze Wermachtu zaatakowali oddział majora, który przebywał w okolicach wsi Anielin. Henryk Dobrzański zginął z bronią w ręku, trafiony serią z karabinu maszynowego. Reszta oddziału została rozbita, ale mimo śmierci dowódcy partyzanci bronili się jeszcze przez dwa miesiące, do 25 czerwca tego roku.

Ciało majora zostało zabrane przez hitlerowców do Tomaszowa Mazowieckiego i tam wystawione na widok publiczny. Zostało następnie spalone, bądź pochowane w nieznanym miejscu, gdyż do tej pory nie udało się ustalić jednoznacznie tej lokalizacji.

Po latach na podstawie zeznań świadków wyznaczono miejsce śmierci „Hubala” – tzw. Szaniec. W 2002 r. na Cmentarzu Partyzantów w Kielcach odsłonięto również symboliczny grób Dobrzańskiego.

Upamiętnienie

Major „Hubal” został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Złotym Orderu Virtutti Militari, a także Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski.

Jest patronem wielu szkół w całym kraju, jeden z żywych pomników przyrody – dąb znajdujący się w Nadleśnictwie Bieliny nosi jego imię.

Historia „szalonego majora” inspirowała również filmowców i pisarzy. W 1973 r. powstał film w reż. Bohdana Poręby, o tytule Hubal, w którym główną rolę zagrał Ryszard Filipski. Obraz ten oraz książka Melchiora Wańkowicza Wrzesień żagwiący (a także jej późniejsze wydania) przyczyniły się do popularyzacji postaci Henryka Dobrzańskiego w polskim społeczeństwie.