Friedrich Nietzsche życiorys

Życiorys i biografia Friedricha Nietzsche

Friedrich Nietzsche – niemiecki filozof i pisarz żyjący w XIX wieku. Centralnym punktem jego myśli jest traktowanie życia jako wartości samej w sobie i zanegowanie jego ukrytego sensu.

Pochodzenie, dzieciństwo

Friedrich Wilhelm Nietzsche urodził się 15 października 1844 r. w Röcken k. Lützen. Był synem protestanckiego pastora Carla Ludwiga i Franziski. Miał też młodszą o dwa lata siostrę Elisabeth. Tradycyjne niemiecko-luterańskie wychowanie i religijność były w domu rodzinnym bardzo ważną częścią życia. I prawdopodobnie z tego powodu Nietzsche porzucił w późniejszym czasie wiarę.

Po śmierci ojca w 1849 r. był wychowywany przez matkę, babkę i dwie ciotki. Rodzina, w której był jedynym mężczyzną, przeniosła się do Naumburga, tam też Friedrich rozpoczął edukację.

Edukacja

Uczęszczał najpierw do miejskiej szkoły powszechnej, a następnie do przykatedralnego gimnazjum, które ukończył w 1858 r. Następnie w latach 1858-64 r. był uczniem słynnej, ale też bezpłatnej szkoły w Pforcie. W tamtym okresie zafascynował się niemiecką muzyką klasyczną (m.in. Bachem, Mozartem, Haydnem, Beethovenem czy Schubertem), poezją, ale przede wszystkim światem antycznej Grecji i dziełami starożytnych filozofów.

W 1864 r. dostał się na Uniwersytet w Bonn, gdzie zaczął studiować filologię klasyczną, teologię i sztukę. Rok później przeniósł się do Lipska, by tam kształcić się pod kierunkiem F.W. Ritschla. Już jako młody człowiek i student stał się rozpoznawalnym filologiem, udzielając się aktywnie w towarzystwie filologicznym. Okres studiów był również bardzo ważny jeśli chodzi o kształtowanie światopoglądu – Nietzsche odwrócił się od chrześcijaństwa i zafascynował filozofią Schoppenhauera.

Praca naukowa i wojna

W 1869 r. jako 25-letni młodzieniec został kierownikiem katedry filologii klasycznej na uniwersytecie w Bazylei. Co ciekawe, profesurę zaliczono mu bez doktoratu, na podstawie wcześniej napisanych publikacji. W trakcie pełnienia tej funkcji zaciągnął się do pruskiej armii i w latach 1870-71 r. walczył w wojnie francusko-pruskiej.

Mimo błyskotliwej kariery naukowej, Friedrich coraz bardziej skłaniał się ku filozofii. Napisał swoja pierwszą ważniejszą publikację pt. Narodziny tragedii, czyli hellenizm i pesymizm. Wyłożył w niej swoją koncepcję dotycząca afirmacji życia występującą u starożytnych Greków, obalając tym samym mityczny obraz świata pełnego harmonii. Dzieło to zbierało jednak raczej negatywne recenzje.

Znajomość z Wagnerem

Fascynacja Schopenhauerem, a także miłość do niemieckiej muzyki klasycznej zbliżyła filozofa do Richarda Wagnera – jednego z ówczesnych kompozytorów. Jego utwory wywierały wielki wpływ na filozofa, który był częstym gościem w domu Wagnerów w Bayeruth. Najmocniejsza relacja łączyła ich w latach 1873-1876 r., później Nietzsche stopniowo oddalał się od Richarda, widząc że jego wybitne kompozycje wiążą się często z niskimi pobudkami i kontrowersyjnymi wartościami wyznawanymi przez twórcę.

Wędrowiec i filozof

W 1879 r. dały znać o sobie pierwsze problemy zdrowotne Friedricha. Uskarżał się na mocne bóle głowy i ryzyko ślepoty uniemożliwiające normalną pracę. Wobec tego zrezygnował z posady uniwersyteckiej. Otrzymał jednak dożywotnią rentę umożliwiającą mu niezależność finansową.

W trakcie kolejnej dekady często zmieniał swoje miejsce zamieszkania chcąc znaleźć takie, które będzie najbardziej przyjazne dla jego stanu zdrowia. Przebywał m.in. we Włoszech, Niemczech, Austrii czy Szwajcarii. Pomimo problemów ze zdrowiem ten okres czasu był najbardziej płodnym jeśli chodzi o ilość publikacji – szacuje się, że Nietzsche napisał ok. 3 tysiące samych listów.

Poglądy filozoficzne

Jego poglądy filozoficzne ewoluowały wraz z wiekiem. Początkowo podzielał myśli Schopenhauera zwłaszcza w kwestii tragicznego charakteru życia ludzkiego, podkreślał jednak jego afirmację i pogodzenie się zarówno z dobrymi jak i trudnymi momentami.

Krytyka najważniejszych nurtów występujących w XX wieku – socjalizmu i chrześcijaństwa sprawiła, że poglądy Nietzschego były bardzo kontrowersyjne w czasie kiedy żył, ale w późniejszych latach zyskały na atrakcyjności, a w pewnych aspektach nie straciły swojej aktualności. Dotyczy to zwłaszcza jego sceptycznego nastawienia do rozwoju kultury zachodniej – coraz większego wpływu mediów na kształtowanie rzeczywistości, schematyzacji systemu szkolnictwa i specjalizacji nauki.

Nietzsche w swojej filozofii poświęcił również dużo miejsca idei równości wszystkich ludzi. Widział w niej przyczynę zła na świecie, a w swoich publikacjach stworzył takie pojęcia jak „moralność panów” i „moralność niewolników”. Ci pierwsi swoją moralność mieli czerpać z bogactwa i siły, co jest pożądane i pożyteczne. Z kolei „niewolnicy” do których należą ludzie słabsi czy bezsilni, kierują się takimi wartościami jak empatia, pokora, czy współczucie, co jednak jest jedynie swego rodzaju przykryciem dążeń i aspiracji do grupy „panów”. Filozof określał moralność chrześcijańską jako „moralność niewolników”, przez co odrzucał całą religię, a także istnienie samego Boga. To on jest autorem słów „Bóg umarł”.

Idea „nadczłowieka”, wykorzystana w późniejszym czasie przez nazistów zakładała nieograniczony rozwój możliwy dzięki odrzuceniu wiary w Boga, gdyż wiara według tej filozofii ograniczała wykorzystanie potencjału woli mocy i życia. Z tymi pojęciami związany jest również nihilizm Nietzschego.

Najważniejsze dzieła

Friedrich Nietzsche uważany jest przez badaczy za jednego z wybitniejszych pisarzy niemieckich. Jego twórczość filozoficzną można podzielić na trzy etapy. W pierwszym z nich powstały m.in. Narodziny tragedii, czyli Hellenizm i pesymizm, Niewczesne rozważania.

Drugi etap twórczości przypada na końcówkę lat 70. XIX wieku. Filozof napisał wtedy: Ludzkie, arcyludzkie, Wiedza radosna ,Jutrzenka.

Ostatni okres działalności pisarskiej rozpoczyna najbardziej znane dzieło Nietzschego – Tako rzecze Zaratustra: książka dla wszystkich i dla nikogo. Jest to poemat, w którym zawarte są wszystkie dotychczasowe myśli filozofa. Uwagę zwraca jednak sposób jakim są one zapisane – autor równocześnie posługuje się stylem eseistycznym i fragmentarycznym, używa wielu metafor, co przypomina czytelnikowi styl biblijny. Oprócz tego dzieła powstały jeszcze: Poza dobrem i złem, Zmierzch bożyszcz, czyli Jak filozofuje się młotem, Antychryst/Antychrześcijanin (tytuł w zależności od wydania), a także Ecce homo: jak się staje, czym się jest.

Życie prywatne

Nigdy się nie ożenił. W 1882 r. w trakcie pobytu w Rzymie poznał Lou von Salome, córkę oficera armii carskiej o pochodzeniu francusko-niemieckim. Zakochał się i pragnął szybko się ożenić. Wydawała mu się idealną kandydatką na żonę, była też dla niego inspiracją do tworzenia. Kobieta nie odwzajemniła jednak uczuć i odrzuciła oświadczyny. Wyjechała do Berlina, gdzie wkrótce wyszła za mąż za innego mężczyznę.

Istnieje również hipoteza, że siostra Nietzschego dołożyła wszelkich starań, aby ten jedyny poważny związek jej brata doszedł do skutku.

Choroba i śmierć

Stan Friedricha Nietzschego pogorszył się gwałtownie pod koniec 1888 r., kiedy naukowiec posiadał coraz mniejszy kontakt z rzeczywistością. Zdiagnozowano u niego trzeciorzędny syfilis, co obecnie wydaje się jednak mało prawdopodobne. Na początku kolejnego roku przeszedł załamanie nerwowe i trafił do szpitala psychiatrycznego w Bazylei, a później do Jeny. Rodzina zabrała go do domu w Weimarze, gdzie najpierw opiekowała się nim matka, a po jej śmierci siostra. Ostatnie trzy lata swojego życia spędził w otępieniu, praktycznie bez żadnego kontaktu ze światem.

Friedrich Nietzsche zmarł 25 sierpnia 1900 r. w Weimarze mając jedynie 56 lat. Pochowano go w Röcken, w rodzinnym grobowcu wraz z ojcem.

Obecność w kulturze i kontrowersje

Dzieła filozofa ocaliła od zapomnienia jego siostra Elisabeth, która założyła archiwum jego imienia, a także wydała książkę Wola mocy złożoną z ostatnich notatek Nietzschego. To w niej znajduje się koncepcja „nadludzi” i dwojakiej moralności: „panów” i „niewolników”.

Jak podkreślają badacze, tezy te zostały wypaczone i niejako wykorzystane przez faszystów przy pomocy Elisabeth Nietzsche, która sympatyzowała z Hitlerem i jego poglądami. Po śmierci brata wydawała jego dzieła według własnego uznania.