Elżbieta Zawacka życiorys

Życiorys i biografia Elżbiety Zawackiej ps. "Zo"

Elżbieta Zawacka ps. „Zo”, „Zelma” – polska wojskowa w stopniu generała brygady, jedyna kobieta wśród cichociemnych, kurierka AK w czasie II wojny światowej. Profesor nauk humanistycznych.

Dzieciństwo, edukacja

Elżbieta urodziła się 19 marca 1909 r. w Toruniu. Była jednym z ośmiorga dzieci Marianny i Władysława Zawackich. Jej ojciec był urzędnikiem państwowym w toruńskim sądzie, z tego względu w domu mówiono jedynie po niemiecku. Swoją edukację rozpoczęła w 1915 r. jeszcze pod zaborem pruskim, jednak maturę zdawała już w wolnej Polsce jako absolwentka Żeńskiego Gimnazjum w rodzinnym mieście. Zawacka ukończyła też matematykę na poznańskim Uniwersytecie Adama Mickiewicza.

Nie założyła swojej rodziny. Przez współpracowników była określana jako ogromnie oddana sprawie, konkretna i wymagająca.

Dwudziestolecie międzywojenne

Po studiach pracowała jako nauczycielka fizyki, matematyki i wychowania fizycznego w szkole średniej najpierw w okolicach Konina, a następnie w szkole sióstr Urszulanek w powiecie szamotulskim na Górnym Śląsku (1934-1935). Później uczyła jeszcze w Toruniu i Tarnowskich Górach. Na początku lat 30. zaangażowała się również w organizacje przysposobienia obronnego kobiet. Nie zaprzestała tej działalności nawet w trakcie pracy nauczycielskiej, zostając instruktorką w Przysposobienia Wojskowego Kobiet. W ostatnich latach przed wojną była nawet komendantką PWK na Śląsku.

Kampania wrześniowa

Elżbieta Zawacka jako członkini  Kobiecego Batalionu Pomocniczego Służby Kobiet brała udział w kampanii wrześniowej w obronie Lwowa. Po jej zakończeniu, już w październiku 1939 r. wstąpiła do konspiracyjnej organizacji Służba Zwycięstwu Polski. Na początku działalności angażowała się w tworzenie struktur podziemnych na terenie Śląska. Jako pedagog współorganizowała również tajne nauczanie w tamtym rejonie.

Konspiracja

Końcem 1940 r. przeniesiono ją do Warszawy, gdzie służyła w Komendzie Głównej ZWZ-AK. Została kurierem – przenosiła meldunki, raporty w kierunku zachodnim najpierw na trasie Warszawa-Berlin, później sama wytyczała nowe szlaki przerzutowe. Do 1944 r. przekroczyła granicę Rzeszy ponad 100 razy (powyżej tej liczby przestała liczyć wyprawy). Jej najważniejsza wyprawa nastąpiła w 1943 r. gdy jako emisariuszka Komendanta Głównego AK Stefana Grota-Roweckiego została wysłana do Londynu. Podróż Zawackiej trwała 3 miesiące. W tym czasie pokonała drogę od Warszawy przez Niemcy, Francję, Hiszpanię i Gibraltar aż do Londynu. Została wysłana do sztabu Naczelnego Wodza, a jej misja miała za zadanie poprawić łączność między krajem, a rządem na uchodźstwie. „Zo” w trakcie swojego pobytu w Londynie starała się również o uregulowanie statusu kobiet-żołnierzy w AK.

Cichociemna

Elżbieta Zawacka była jedyną kobietą-cichociemnym. Po przejściu szkolenia spadochronowego została zrzucona na teren Polski w nocy 9/10 września 1943 r. w ramach akcji „Neon 4”. Po powrocie do kraju z powrotem została przydzielona do wydziału łączności KG AK. W marcu 1944 r. musiała się jednak ukrywać ze względu na ryzyko aresztowania.

Bezpośrednio przed powstaniem i w trakcie służyła w dowództwie Wojskowej Służby Kobiet Komendy Głównej AK. Po kapitulacji wyszła z Warszawy wraz z ludnością cywilną. Przyjechała do Krakowa, gdzie w ciągu kilku dni odzyskała łączność z Londynem i utworzyła nowe trasy kurierskie. Została też wtedy awansowana do stopnia kapitana. Mimo demobilizacji w 1945 r. pozostawała w konspiracji aż do 1946 roku.

Życie po wojnie

W latach 1946-48 r. pracowała jako Inspektorka w Państwowym Urzędzie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. Musiała zrezygnować z posady ze względu na represje aparatu państwowego. W późniejszym czasie była nauczycielką w Łodzi, Toruniu i Olsztynie. Pracę i badania naukowe przerwało aresztowanie w 1951 r. Po śledztwie została skazana na 10 lat więzienia, na szczęście zwolniona po 4 latach w wyniku amnestii w 1955 r.

Kariera naukowa i emerytura

Oprócz pracy pedagoga Elżbieta Zawacka w dalszym ciągu pogłębiała swoją wiedzę. Jej specjalnością była edukacja dorosłych. W 1965 r. ukończyła na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika przerwane aresztowaniem studia doktoranckie z dziedziny nauk humanistycznych. Rozpoczęła pracę jako wykładowca w Szkole Pedagogicznej w Gdańsku. W 1973 r. uzyskała habilitację.

Po wyjeździe do Londynu w 1976 r. spotkały ją represje ze strony władz komunistycznych. Mocno podupadła na zdrowiu, a dwa lata później została zmuszona do odejścia na emeryturę.

W trakcie emerytury zaangażowała się w upamiętnienie działań Armii Krajowej, była również współzałożycielką Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Wspierała także środowisko solidarnościowe.

W 1996 r. otrzymała tytuł profesora nauk humanistycznych, 3 maja 2006 r. została awansowana przez Prezydenta RP na generała brygady jako druga kobieta w polskim wojsku.

Śmierć

Profesor Zawacka zmarła 10 stycznia 2009 r. w Toruniu mając niemalże 100 lat. Została pochowana w swoim rodzinnym mieście

Odznaczenia i Upamiętnienie

Za swoją postawę otrzymała liczne odznaczenia państwowe, m.in. Order Orła Białego, dwukrotnie Order Virtutti Militari, Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

Jest patronką ulic, placówek edukacyjnych i jednostek wojskowych.