Antoni Chruściel ps. „Monter” życiorys

Życiorys i biografia Antoniego Chruściela

Generał brygady Wojska Polskiego, żołnierz Legionów, dowódca powstania warszawskiego.

Pochodzenie

Antoni Chruściel urodził się 16 czerwca 1895 r. w Gniewczynie Łańcuckiej w pow. przeworskim. Pochodził z chłopskiej rodziny Andrzeja i Katarzyny Słysz. Swoją edukację rozpoczął w rodzinnej miejscowości, następnie uczęszczał do szkoły w Przeworsku. Od wczesnej młodości był członkiem organizacji niepodległościowych, w 1909 r. wstąpił do skautingu, który w zaborze austriackim był wówczas nielegalny.

W 1914 r. ukończył VI klasę Cesarsko-Królewskiego Gimnazjum w Jarosławiu.

Legiony i armia austriacka

Kilka miesięcy po ukończeniu szkoły wraz ze swoją drużyną skautowską wstąpił w szeregi Legionu Wschodniego. Jednostka została jednak dość szybko rozwiązana, a Chruściel trafił do armii austriackiej. Skierowano go do szkoły podoficerskiej i oficerów rezerwy. Po jej ukończeniu w 1915 r. dowodził plutonem i dowódcą kompanii jednego z pułków, w większości złożonego z Polaków.

W listopadzie 1918 r. już jako porucznik był jedynym dowódcą , którego jednostka powróciła do garnizonu z pełnym uzbrojeniem.

Wojna polsko-bolszewicka

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, Antoni Chruściel kontynuował swoją karierę już w polskim wojsku. Końcem 1918 r. został dowódcą kompanii 14 pułku piechoty. W niedługim czasie ponownie wrócił na front i brał udział w walkach obronnych Lwowa, a później w wojnie polsko-bolszewickiej.

Dwudziestolecie międzywojenne

W 1920 r. został awansowany na stopień kapitana. Dwa lata później skierowano go do służby w Białymstoku w 42 pułku piechoty, gdzie dowodził jedną z kompanii. W 1927 r. już jako major został dowódcą II batalionu 42 pułku strzelców podhalańskich w Stryju. Pełnił tę funkcję przez 10 lat.

Na początku lat 20 studiował na wydziale prawno-historycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Ukończył tę uczelnię w 1923 r. Nie był to jednak koniec jego edukacji. Kilka lat później, w latach 1929-1931 r. był uczestnikiem Kursu Normalnego Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, następnie został wykładowcą w Centrum Wyszkolenia Piechoty w podwarszawskim Rembertowie. Trzy lata później powrócił do Wyższej Szkoły Wojennej gdzie do końca 1936 r. wykładał taktykę.

Antoni Chruściel piął się również coraz wyżej w hierarchii wojskowej. W 1931 r. został podpułkownikiem. W 1937 r. przeniesiono go na stanowisko dowódcy 40 pułku piechoty we Lwowie, a rok później objął dowództwo nad 82 Syberyjskim Pułkiem Strzelców im. T. Kościuszki znajdującym się w Brześciu nad Bugiem.

Życie prywatne

12 lipca 1924 r. ożenił się z Walerią Strońską. Mieli dwie córki – Kazimierę Wandę (ur. 1925 r.) i Jadwigę Zofię (ur. 1928 r.). Młodsza z dziewcząt w późniejszym czasie brała udział w powstaniu warszawskim jako łączniczka.

Wybuch II wojny światowej

Po wybuchu II wojny światowej wraz ze swoją jednostką uczestniczył w kampanii wrześniowej. Po załamaniu frontu dowodził obroną Twierdzy Modlin. Kontynuował walkę do 28 września 1939 r. kiedy obrona skapitulowała. Chruściel dostał się do niewoli i został osadzony w obozie jenieckim KL Soldau w Działdowie. Został stamtąd zwolniony końcem października tego samego roku.

Konspiracja

Praktycznie zaraz po odzyskaniu wolności podpułkownik Chruściel zaangażował się w konspirację. W kwietniu 1940 r. został szefem działu taktyczno-szkoleniowego w warszawskim okręgu ZWZ. Kilka miesięcy później został zastępcą szefa sztabu tego samego okręgu.

W maju 1941 r. mianowano go komendantem całego okręgu ZWZ Warszawa-Miasto. Antoni Chruściel przyjmował w czasie konspiracji różne pseudonimy, m.in. „Monter”, „Dozorca”, „Sokół”, „Konar”. Po połączeniu wszystkich organizacji konspiracyjnych w Armię Krajową, już jako pułkownik pozostał szefem okręgu aż do wybuchu powstania. Angażował się również w pomoc Żydom walczącym w warszawskim getcie.

„Monter” był jednym ze zwolenników zbrojnej walki przeciwko okupantowi. Jak później przyznał, swoje stanowisko opierał nie tylko na możliwościach bojowych żołnierzy AK, ale też na potencjalnych zrzutach broni i pomocy ze strony aliantów.

Powstanie warszawskie

Na wniosek pułkownika Chruściela, gen. „Bór” Komorowski wyznaczył datę rozpoczęcia powstania na 1 sierpnia 1944 r. o godzinie 17:00. Godzina rozpoczęcia nie była przypadkowa – popołudniowy szczyt komunikacyjny miał zakamuflować przemieszczanie się oddziałów na miejsca zbiórki. Zdanie Chruściela miało również swój związek z błędnymi informacjami dotyczącymi rozstawienia nad Wisłą wojsk radzieckich.

W trakcie powstania był faktycznym dowódcą walczących żołnierzy. Jego postawa opisywana jest w dwojaki sposób. Z jednej strony można zobaczyć odpowiedzialnego dowódcę, który wspiera swoich żołnierzy nie bojąc się iść na linię frontu. Z drugiej jednak zarzuca się mu ograniczenie zainteresowania powstańcami jedynie do rejonów Śródmieścia spowodowany problemami z łącznością. We wrześniu 1944 r. został awansowany do stopnia generała brygady.

Po upadku powstania przebywał w niewoli w Oflagu XIII D Nürnberg-Langwasser (koło Norymbergi), a następnie w obozie Colditz (okolice Lipska). Został stamtąd uwolniony w maju 1945 r. przez oddziały US Army.

Emigracja

Po wojnie nie powrócił do kraju. Wyjechał najpierw do Wielkiej Brytanii gdzie przez kilka miesięcy pełnił funkcję zastępcy Szefa Sztabu Głównego Polskich Sił Zbrojnych ds. Wojska, później został przeniesiony do działu zajmującego się sprawami ogólnymi.

Po 1947 r. działał także w Komisjach Likwidacyjnych Polskich Sił Zbrojnych. Rok później wydał książkę pt. Powstanie warszawskie.

Mimo licznych zasług dla kraju, w 1946 r. został pozbawiony polskiego obywatelstwa przez komunistyczny Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej. Uniemożliwiło mu to planowany wcześniej powrót do Polski. Decyzję o przywróceniu generałowi obywatelstwa podjęto dopiero 11 lat po jego śmierci. Równocześnie nie zrehabilitowano go publicznie w żaden sposób.

W latach 50. gen. Chruściel często wyjeżdżał do USA jako delegat stowarzyszenia niepodległościowego Wolność i Niezawisłość. Na stałe przeprowadził się ostatecznie w 1956 r. Wraz z żoną mieszkał w Waszyngtonie, gdzie pracował jako radca prawny i tłumacz w biurze adwokackim.

Śmierć

Gen. Antoni Chruściel, ps. „Monter” zmarł 30 listopada 1960 r. w Waszyngtonie. Polonia amerykańska podjęła inicjatywę o przeniesieniu jego szczątków do sanktuarium w Pensylwanii, nazywanym Amerykańską Częstochową.

W 60 rocznicę wybuchu powstania warszawskiego prochy generała i jego żony zostały przewiezione do Polski i pochowane w wojskowej części Powązek.