Kazimierz Prószyński życiorys

Życiorys i biografia Kazimierza Prószyńskiego

Kazimierz Prószyński nazywany jest „trzecim bratem Lumiere” i polskim Kolumbem kinematografii. Był wynalazcą, operatorem filmowym, inżynierem i reżyserem. Przez wiele lat jego osoba, jak i wynalazki, pozostawały niesłusznie zapomniane.

Dzieciństwo i edukacja

Urodził się 4 kwietnia 1875 r. w Warszawie jako dziecko Konrada i Cecylii Puciaty. Kazimierz pochodził z patriotycznej rodziny szlacheckiej. Dziadek konstruktora uczestniczył w powstaniu listopadowym, za co został zesłany na Syberię, a po powrocie założył w Mińsku zakład fotograficzny. Ojciec Kazimierza robił zdjęcia amatorsko i był wydawcą prasy, stąd też zamiłowanie do fotografii i obrazu Prószyński otrzymał niejako w genach. Gdy miał 9 lat zmarła jego matka, a ojciec ożenił się ponownie, posiadał więc liczne rodzeństwo.

Edukację rozpoczął w rodzinnym mieście. Rodzice widząc jego zainteresowanie przedmiotami ścisłymi, wysłali go na studia na politechnice w Liège w Belgii. W trakcie pobytu za granicą w 1894 r. skonstruował swoją pierwszą maszynę, pleograf – umożliwiającą zarówno nagrywanie i późniejsze odtwarzanie obrazu. Tym samym wyprzedził braci Lumiere, którzy stworzyli swój kinematograf rok później. Jednak ze względu na lepsze umiejętności marketingowe i możliwości finansowe wypromowali swój wynalazek w przeciwieństwie do Prószyńskiego.

Praca w Polsce

Po studiach Kazimierz powrócił do kraju, gdzie początkowo pracował z ojcem (skonstruował m.in. maszynę do sprawniejszego składania gazet i ich ekspedycji). Nagrywał również za pomocą pleografu filmy dokumentujące życie Warszawy i jej mieszkańców. Na początku XX wieku, w latach 1901-03 założył Towarzystwo Udziałowe Pleograf. Zajmowało się ono rozpowszechnianiem aparatów wynalezionych przez Kazimierza oraz filmów nakręconych za ich pomocą. Organizowano też pokazy filmowe, gdzie wyświetlane były obrazy, m.in.: Powrót Birbanta, Wyścigi, Ruch uliczny pod pomnikiem Mickiewicza.

Prószyński równocześnie udoskonalał swoje narzędzia pracy, tak by obraz był jak najlepszej jakości. Biopleograf oraz obturator to wynalazki, które pozwalały na zmniejszenie drgań obrazu i widzialności przeskakiwania klatek. Poprawiało to znacznie płynność oglądanego filmu i niwelowało m.in. bóle głowy, jakich doświadczali widzowie w trakcie seansu. Obturator stworzony w 1902 r. został zaprezentowany we Francuskiej Akademii Nauk, opatentowany i wprowadzony do masowej produkcji przez firmę Gaumont.

Kariera za granicą

Najbardziej znany wynalazek Prószyńskiego to aeroskop, nad którym rozpoczął prace w 1907 r. Opatentował go we Francji w 1909 r. Dwa lata później przeniósł się do Wielkiej Brytanii i tam również udało mu się uzyskać patent na swoje urządzenie, na które chciał znaleźć także inwestorów.

Aeroskop był rewolucyjnym wynalazkiem, gdyż była to pierwsza ręczna kamera automatyczna, umożliwiająca nagrywanie filmów bez użycia statywu. W 1911 r. Prószyński nagrał za jej pomocą pierwszy polski reportaż z koronacji króla Jerzego V. Rozpowszechnienie kamery sprawiło, że używano jej na frontach I wojny światowej do tworzenia kronik filmowych. Pod koniec wojny powstał również wariant, który umożliwiał robienie zdjęć lotniczych.

I wojna światowa

Po wybuchu wojny Kazimierz wraz z rodziną wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Tworzył tam kolejne wynalazki, m.in. „Oko” – małą i osobistą kamerę. W zamyśle autora miała upowszechnić amatorskie nagrywanie filmów, a dzięki swojej cenie być dostępna dla każdego. Takie jednak podejście mocno utrudniało znalezienie inwestorów, a kryzys ekonomiczny dodatkowo pogrzebał szanse na powodzenie projektu. Sam Prószyński własnoręcznie zniszczył wtedy 100 pierwszych egzemplarzy, aby nikt nie skopiował jego pomysłu.

Powrót do ojczyzny

Odzyskanie przez Polskę niepodległości umożliwiło powrót Prószyńskim do kraju, gdzie Kazimierz kontynuował swoją działalność. Mając głęboko patriotyczne nastawienie chciał, aby sprzęt kinematograficzny był produkowany w Polsce i tym samym uczynił z kraju potentata w branży.

Niepowodzenia związane z rewolucyjnymi jak na tamte czasy projektami (np. telefot – umożliwiający przesyłanie obrazu na odległość, prototyp telewizji) związane były m.in. z brakiem marketingowych umiejętności wynalazcy. A to z kolei było konieczne do nagłaśniania i znajdywania wynalazkom inwestorów.

Rodzina i śmierć

Jeszcze w 1914 r. ożenił się z Brytyjką Dorothy Abrey, mieli dwójkę dzieci – Kazimierza i Irenę. Wybuch II wojny światowej zastał ich w Warszawie, tam też pozostali przez całą okupację. Kazimierz bardzo szybko zaangażował się w działalność konspiracyjną, za co został dwukrotnie aresztowany. Za pierwszym razem wypuszczono go po 10 dniach, kolejny raz schwytano w pierwszych dniach powstania warszawskiego razem z żoną i córką. Został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Gross-Rosen, gdzie otrzymał nr. 129957. Zmarł w obozie nazistowskim  Mauthausen-Gusen mając 70 lat, tuż przed jego wyzwoleniem przez Amerykanów 13 marca 1945 r. Jego żona i dzieci przeżyły wojnę ( Dorothy zmarła w 1957 r.), po której wyemigrowali z kraju do Stanów Zjednoczonych. Zarówno Irena, jak i Kazimierz junior po przeprowadzce do USA założyli rodziny. Do dziś żyją dwie wnuczki genialnego wynalazcy.