Józef Antoni Poniatowski życiorys

Życiorys i biografia Józefa Antoniego Poniatowskiego

Polski książę herbu Ciołek, minister wojny i dowódca wojskowy w Wielkim Księstwie Warszawskim. Bratanek króla Augusta Poniatowskiego.

Pochodzenie

Józef Antoni Poniatowski urodził się 7 maja 1763 r. w Wiedniu. W arystokratycznej rodzinie Andrzeja Poniatowskiego, marszałka-lejtnanta służącego w armii austriackiej oraz Teresy z książąt Kniskich, damy dworu cesarzowej Marii Teresy. Był wychowywany w kosmopolitycznym otoczeniu ówczesnych wyższych sfer, dlatego też biegle władał kilkoma językami – francuskim, polskim i niemieckim.

Jego edukacja od początku była nastawiona na późniejszą karierę wojskową. Mając 17 lat Józef został porucznikiem w armii austriackiej, w 1788 r. awansował już na stopień pułkownika. W tym samym roku, mając 25 lat został adiutantem cesarza Józefa II. W armii austriackiej walczył w trakcie wojny austriacko-tureckiej, gdzie wykazał się błyskotliwością i talentem dowódczym. Uzyskał sławę ocalając życie księciu Karolowi Filipowi Schwarzenbergowi, a w trakcie bitwy o twierdzę Šabac został poważnie ranny.

Przyjazd do Polski

Młody Poniatowski przyjechał do Polski na zaproszenie swojego wuja, ówczesnego króla Augusta Poniatowskiego, w 1789 r. Wykazał się wówczas postawą patriotyczną, gdyż odchodząc z armii austriackiej, gdzie rozwój jego kariery wyglądał obiecująco, rozstał się również z gronem swoich przyjaciół.

W Rzeczpospolitej został mianowany generałem i jako dowódca wojsk na Ukrainie był przedstawicielem króla na tamtym terenie. Kraj przechodził wówczas ogromne zmiany i reformy mające poprawić sytuację polityczną. Książe Poniatowski uczestniczył m.in. w uchwaleniu Konstytucji 3 maja, gdyż wraz ze swoimi żołnierzami przybył wówczas do Warszawy i w trakcie obrad Sejmu otoczył Zamek Królewski (doprowadzając tym samym do uchwalenia ustawy).

Gdy niedługo potem wybuchła wojna polsko-rosyjska stanął na czele wojska. Walcząc z przewarzającymi siłami wroga, odniósł zwycięstwo w bitwie pod Zieleńcami (podobno sam wziął udział w pierwszej linii szarży). Wygrana ta przede wszystkim podniosła morale w wojsku, mimo że, jej całkowity potencjał nie został wykorzystany. W kolejnej ważnej dla Polaków bitwie pod Dubienką przez wiele godzin odpierano ataki wojsk rosyjskich. Cała wojna została jednak przegrana w momencie przystąpienia króla do konfederacji targowickiej. Po upadku powstania kościuszkowskiego, w którym brał udział, musiał opuścić kraj.

Życie towarzyskie

Wykorzystawszy swoje znajomości i pozycję wśród europejskiej arystokracji, Poniatowski przebywał w Wielkopolsce, następnie w Dreźnie czy w Wiedniu. Jego postać była jednak dość kontrowersyjna, a Rosjanie usilnie starali się zbudować przeciwko niemu niechęć towarzystwa. Po śmierci krewnego, odziedziczył także majątek w Jabłonnej, w niedalekiej odległości od Warszawy.

Przez kilka lat nie angażował się w życie polityczne, był za to aktywnym uczestnikiem życia towarzyskiego. Jako bogaty i przystojny arystokrata, okryty sławą działań wojennych, Poniatowski był bożyszczem kobiet. Sam chętnie korzystał z popularności i jego kochankami zostało wiele arystokratek ówczesnej śmietanki towarzyskiej. Nigdy się też nie ożenił. Ze związku z Zofią Czosnowską z Potockich miał syna Józefa Ponityckiego (jako nieślubne dziecko nie mógł otrzymać nazwiska ojca).

Hulaszczy tryb życia niszczył powoli reputację księcia jako doskonałego wodza, zarzucano mu także brak zainteresowania działalnością niepodległościową. Równocześnie nie był przekupnym człowiekiem, gdyż zarówno Rosji jak i Prusom nie udało się go namówić na współpracę (chociaż oferowano mu nawet tytuł króla Polski).

Wielkie Księstwo Warszawskie

Gdy w 1806 r. wojska Napoleona pokonały armię pruską, a Warszawa została wolnym miastem, Książe Poniatowski przez krótki okres czasu został władcą byłej stolicy Polski. Po wkroczeniu armii francuskiej do Warszawy i przejęciu władzy przez Napoleona Bonaparte, został mianowany dowódcą polskich oddziałów w jego armii, a po utworzeniu Księstwa Warszawskiego ministrem wojny. Metamorfoza i powrót do życia jakie prowadził przed rozbiorami Polski sprawiły, że na powrót stał się rozważnym człowiekiem honoru.

Pełniąc swoje funkcje, Józef Poniatowski dbał nie tylko o kwestie reprezentacyjne (wydawanie balów, spotkań towarzyskich z uczestniczeniem zagranicznych dyplomatów), ale przede wszystkim zajmował się rozbudową armii i jej uzbrojeniem oraz wzmocnieniem fortyfikacji. W 1808 r. wojsko liczyło już 30 tys. żołnierzy, jednak gdy armia austriacka przekroczyła granice Księstwa, było ich znacznie mniej (połowa została wysłana na front hiszpański). Postawa Księcia i jego decyzja o uderzeniu na terytorium Galicji zmusiła Austriaków do odwrotu. Tym samym granice Księstwa Warszawskiego zostały przesunięte i powiększone niemal dwukrotnie (odzyskano np. terytorium z trzeciego zaboru).

U boku Napoleona

W 1811 r. wraz z Napoleonem i innymi dowódcami wojskowymi przez kilka miesięcy opracowywał plan natarcia na terytorium Rosji. W trakcie kampanii w 1812 r. był jednym z ważniejszych wojskowych – dowodził V Korpusem Wielkiej Armii (gdzie służyli Polacy) i wraz z nim brał udział w bitwach pod Smoleńskiem i Borodino. W trakcie tragicznego odwrotu po porażce Bonapartego Poniatowski został ranny i z niewielką grupą żołnierzy dotarł do Warszawy. Wiedział, że los Księstwa jest już przesądzony z powodu sojuszu trzech zaborców. Nie opuścił jednak Napoleona nawet w sytuacji klęski. W połowie 1813 r. wraz ze swoimi oddziałami przeniósł się do Saksonii, aby tam przygotować się do kampanii wojennej w drugiej połowie roku.

Śmierć i upamiętnienie

Książe Józef Poniatowski zginął w trakcie tzw. „bitwy narodów” pod Lipskiem, 19 października 1813 r. Dzień wcześniej Bonaparte mianował go jako jedynego cudzoziemca marszałkiem cesarskim. W trakcie walk, Poniatowski osłaniał odwrót wojsk francuskich, a zbyt wczesne wysadzenie przez nich mostu na rzece Elsterze uniemożliwiły mu ratunek. Kilkukrotnie trafiony kulą, utonął wraz z koniem w rzece.

Pierwotnie polski książę został pochowany w Lipsku. Rok później jego szczątki przeniesiono najpierw do Bazyliki Świętego Krzyża w Warszawie, a ostatecznie po kilku latach został pochowany w Katedrze na Wawelu.

Postać Józefa Poniatowskiego była przez lata stawiana jako wzór walki o niepodległość, a kult jego osoby był bardzo duży wśród późniejszych powstańców listopadowych. Kolejny odlew pomnika przedstawiający Księcia siedzącego na koniu wykonanego w latach 30. XIX w. znajduje się obecnie przed Pałacem Prezydenckim w Warszawie.