Jan Czochralski życiorys

Życiorys i biografia Jana Czochralskiego

Jan Czochralski - polski naukowiec, metalurgik, profesor chemii, jeden z ważniejszych uczonych pierwszej połowy XX wieku. Obecnie najczęściej cytowany Polak. Twórca metody wytwarzania monokryształu np. krzemu, stosowanej obecnie do produkcji układów scalonych, obecnych w każdym współczesnym urządzeniu elektronicznym.

Początki

Jan urodził się 23 października 1885 r. w Kcyni (k/Bydgoszczy, ówczesny zabór pruski), w rodzinie stolarza, jako ósme z dziesięciorga dzieci. Od wczesnych lat młodości wykazywał zainteresowanie chemią. W rodzinnej miejscowości ukończył seminarium nauczycielskie, jednak nie był usatysfakcjonowany otrzymanymi ocenami. Według różnych przekazów nie odebrał świadectwa, bądź je nawet podarł. Niezależnie jednak od wersji wydarzeń, nie posiadał dokumentu świadczącego o zdanej maturze.

Kariera naukowa i przełomowe odkrycie

W 1904 r. wyjechał do Berlina, gdzie początkowo pracował w aptece-drogerii, następnie w laboratoriach chemicznych AEG-Kabelwerk Oberspree. Równocześnie pogłębiał wiedzę z zakresu chemii jako wolny słuchacz. Nie przeszkodziło mu to jednak otrzymać tytułu inżyniera chemika na Politechnice w Charlottenburgu w 1910 r. Był bardzo zdolnym człowiekiem, dlatego już po kilku latach awansował na kierownicze stanowisko, zajmując się badaniem żelaza i stali.

W latach 1911-1914 pracował jako asystent Wicharda von Moellendorffa, publikując swoje pierwsze prace naukowe dotyczące krystalografii i dyslokacji metali. Jednak prawdziwy przełom nastąpił w 1916 r. kiedy odkrył metodę pomiaru szybkości krystalizacji metalu, obecnie nazwanej jego nazwiskiem. Metoda, polegająca na wytwarzaniu monokryształów poprzez wyciąganie, początkowo interesowała jedynie naukowców związanych z branżą. Dopiero po śmierci Czochralskiego zaczęła być wykorzystywana na masową skalę do produkcji układów scalonych – obecnych dzisiaj w każdym urządzeniu elektronicznym. Odkrycie podobno było przypadkowe, gdyż Jan zamiast w kałamarzu, zanurzył pióro w tygielku z rozgrzaną cyną.

Dalsza praca w Niemczech

1910 rok był dla Jana Czochralskiego ważny również z powodów osobistych – ożenił się wtedy z niemiecką pianistką holenderskiego pochodzenia, Margarethe Friederike Elze Haase. 

W 1917 roku Jan przeniósł się do Frankfurtu nad Menem, gdzie rozpoczął pracę jako szef laboratorium metaloznawczego w Metallbank und Metallurgische Gesellschaft AG. 7 lat później odkrył tam, a następnie opatentował, nowy stop łożyskowy, nazywany Metalem B. Nie zawierał on cyny (Niemcy po wojnie obowiązywał zakaz importu tego metalu). Odkrycie to przyniosło mu sławę i bogactwo, a równocześnie usprawniło transport kolejowy w wielu krajach.

Praca w Polsce i okupacja

W 1928 roku Jan Czochralski na prośbę i za wstawiennictwem ówczesnego prezydenta Ignacego Mościckiego powrócił z rodziną na stałe do Polski. Zrzekł się wtedy niemieckiego obywatelstwa, jednak opieszałość niemieckich urzędów w tej dziedzinie kilka lat później sprawiła, ze został oskarżony o działanie na szkodę państwa. Objął kierownictwo w specjalnie nowo utworzonym Instytucie Metalurgii i Metaloznawstwa na Politechnice Warszawskiej. Otrzymanie na tej uczelni tytułu doktora Honoris causa umożliwiło nominację profesorską, mimo formalnego braku doktoratu i habilitacji.

Nowy Instytut i jego szef ściśle współpracowali z wojskiem, brak jest jednak szczegółowych informacji odnośnie natury tych zleceń. Dobre kontakty z wojskiem, a także dość nieoczekiwany powrót Czochralskiego do Polski daje hipotezę, że był on oficerem wywiadu RP.

W trakcie wojny i okupacji, profesor w porozumieniu z konspiracyjnymi władzami uczelni założył za zgodą Niemców Zakład Badań Materiałów. Pozwoliło to zatrudniać wielu naukowców, żołnierzy AK (sam współpracował z AK), prowadzić działania wspierające pracę miasta, a także sabotować okupanta. Razem z rodziną, dzięki swoim znajomościom, profesor ratował również uwięzionych działaczy podziemia.

Życie po wojnie

W przeciwieństwie do większości naukowców, którym udało się przeżyć wojnę, Czochralski końcem 1945 r został oskarżony o współpracę z Niemcami. Został aresztowany na 4 miesiące. Z braku dowodów postępowanie zostało umorzone, jednak Senat Politechniki Warszawskiej podjął decyzję o zakazie powrotu Czochralskiego na uczelnię.

Jan powrócił do rodzinnej Kcyni, gdzie rok później założył Zakłady Chemiczne BION. Produkował produkty drogeryjne i kosmetyczne, np. płyn do trwałej ondulacji, sól peklującą czy podobno popularny „proszek od kichania z Gołąbkiem”.

Obecnie, skazanie na zapomnienie i banicja profesora, mimo że wywarły na niego mocny wpływ, powodują pewne wątpliwości odnośnie prawdziwego motywu. Mogła to być próba ratowania byłego oficera wywiadu przed niewątpliwymi późniejszymi represjami ze strony władz komunistycznych. Brak jest jednak jednoznacznego potwierdzenia tej tezy.

Śmierć

Jan Czochralski zmarł 22 kwietnia 1953 r. w Poznaniu po przebytym ataku serca, zapomniany i usunięty z życia publicznego. Po wielu latach na grobowcu gdzie spoczywa pojawiła się tablica z jego nazwiskiem. Rehabilitacja nazwiska profesora przez Politechnikę Warszawską została dokonana dopiero w 2011 r.