Jan Kochanowski życiorys

Biografia i życiorys Jana Kochanowskiego

Polski poeta i przedstawiciel epoki renesansu, pracujący na dworze króla Stefana Batorego, a następnie Zygmunta Augusta. Uważany jest za jednego z najwybitniejszych twórców swoich czasów.

Dzieciństwo i młodość

Wiadomo, że Jan Kochanowski urodził się w Sycynie w województwie mazowieckim, jednak rok jego przyjścia na świat nie jest do końca sprecyzowany. Badacze literatury uznają rok 1530. Ojcem poety był Piotr Kochanowski – sędzia sandomierski. Jan miał dziesięcioro rodzeństwa. Niektórzy z jego braci parali się pracą tłumaczy lub również poezją.

Twórca rozpoczął swoją edukację w 1538 roku. Uważa się, że uczył go prywatny guwernant lub Kochanowski uczęszczał do pobliskiej szkoły parafialnej. W 1547 roku Piotr Kochanowski zmarł. Wówczas Jan z bratem Andrzejem wrócili do rodzinnego domu, by wraz z matką zebrać wszelkie pożyczki, jakich ojciec udział lokalnym handlarzom. W 1549 roku Kochanowski porzucił uczelnię w Krakowie i udał się w kierunku Wrocławia. Stamtąd prawdopodobnie odwiedzał uniwersytety w Lipsku i Wittenberdze. W tamtych latach poeta kilkukrotnie stawiał się wraz z matką i bratem przed sądem, by regulować sprawy majątkowe po zmarłym ojcu.

Na początku lat 50. XVI wieku Kochanowski mieszkał w Królewcu, gdzie prawdopodobnie podejmował swoje pierwsze próby poetyckie. Z tego czasu zachowało się kilka rękopisów. Między 1552 a 1555 rokiem poeta studiował w Padwie. Potem wrócił na chwilę do Polski, do Królewca, by w 1556 roku znów wyjechać do Włoch celem reperowania stanu swojego zdrowia. W Padwie nawiązał znajomości z Janem Zamoyskim, Łukaszem Górnickim czy Franciszkiem Masłowskim. W 1558 roku udał się na chwilę do Francji, a w następnym roku pojawił się z powrotem w rodzinnym kraju.

Dworska kariera

Podczas rozprawy sądowej w 1559 roku Janowi przyznano w zarządzanie Czarnolas (jedną z posiadłości ojca). W tym okresie twórca mógł nawiązać bliższe kontakty z dworem wojewody krakowskiego – Jana Tarnowskiego oraz rodem Radziwiłłów. W latach 60. mieszkał na dworze Firlejów, przyjaźniąc się ze Stanisławem Meglewskim. Wielokrotnie pomagał swoim bliskim w rozprawach sądowych majątkowych.

W 1563 roku Jan Kochanowski rozpoczął służbę u podkanclerza Piotra Myszkowskiego, dzięki któremu doszedł do funkcji królewskiego kanclerza. W 1564 roku przyjął probostwo w poznańskiej katedrze, którego zrzekał się Myszkowski. Kochanowski brał udział w obradach sejmu walnego w Lublinie (wówczas doszło do drugiego hołdu pruskiego). Niedługo potem udał się do Czarnolasu.

W 1570 roku w Płocku wziął udział w ingresie Piotra Myszkowskiego na tamtejszego biskupa. Kochanowski był także świadkiem w Warszawie elekcji na króla Polski Henryka Walezego, 15 maja 1573 roku.

Cechy twórczości

W swojej twórczości Jan Kochanowski umiejętnie łączy ze sobą różnorodne gatunki i rodzaje literackie, ale także przeplata nurty filozoficzne, m.in. neoplatonizm, neostoicyzm czy epikureizm. Jako pierwszy poeta zastosował strofy, które nie były przeznaczone do śpiewania. Zaproponował wiele odmian stroficznych i miar wierszowych. Chętnie eksperymentował z formą, ponieważ uważał ją za ważny element tekstu, treści.

Początki jego działalności poetyckiej przypadają na okres włoski. Powstały wówczas formy takie jak epigramaty, ody, hymny pisane wytworną łaciną. Większa część dzieł Kochanowskiego powstała jednak po polsku. Czarnoleski poeta sformułował etos renesansowego poety. Uważał, że twórca jest człowiekiem, który otrzymał dar od Boga, talent jest jego obowiązkiem, niejednokrotnie związanym z bólem i cierpieniem, ale również przywilejem. Kochanowski wyrażał w poezji wdzięczność człowieka do Stwórcy, chwalił go za urodę i piękno świata. Liczne fraszki jego autorstwa prezentowały szeroki zakres tematyczny – traktowały o życiu dworskim i ziemiańskim, urokach kobiet, życiu towarzyskim, ale także o filozofii.

Utwory

Jednym z najsłynniejszych dzieł Kochanowskiego jest patetyczny poemat Odprawa posłów greckich. Dramat renesansowy zanurzony w poetyce antycznej. Kochanowski dobrze znał bowiem dzieła Ajschylosa i Eurypidesa. Ważnym wkładem w literaturę polską jest Psałterz Dawidów, będący swobodną parafrazą Księgi Psalmów. Przez całe życie Kochanowski tworzył Pieśni. Najbardziej znanym cyklem z tego gatunku były Pieśni świętojańskie o Sobótce.

Niezwykle istotną rolę z życiu i twórczości poety odegrały Treny. Swoje źródło miały w starogreckich pieśniach, ale powodem ich powstania była osobista tragedia poety – przedwczesna śmierć jego córki Urszuli.

Spis wybranych utworów autorstwa Jana Kochanowskiego:

• O śmierci Jana Tarnowskiego, Kasztelana Tarnowskiego, do syna jego, Jana Krisztofa
• Zuzanna Jana Kochanowskiego
• Pieśń albo dziękczynienie Panu Bogu („Czego chcesz od nas, Panie za Twe hojne dary”)
• Ioannis Kochanovii Secretarii Regi in Dictionarium Ioannis Mączyński, [w:] Lexicon Latino-Polonicum ex optimis Latinae linguae scriptoribus concinnatum. loannis Mączyński Equits Polono interprete, Królewiec 1564. Są to trzy epigramaty polecające słownik Mączyńskiego (jeden łaciński i dwa polskie).
• Szachy Jana Kochanowskiego
• Zgoda
• Pieśń o potopie
• Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego. Podana na Teatrum przed Królem Jego Mością i Królową Jej Mością, w Jazdowie nad Warszawą. Dnia dwunastego stycznia Roku Pańskiego M.D. LXXVIII. Na. feście u Jego Mości Pana Podkanclerzego Koronnego. W Warszawie M, D. LXXVIII
• Psałterz Dawidów przekładania Jana Kochanowskiego
• Pieśni trzy Jana Kochanowskiego. O wzięciu Połocka. O statecznym słudze R. P. O uczciwej Małżonce. W Warszawie, Roku Bożego M.D. LXXX
• Treny Jana Kochanowskiego
• Fraszki Jana Kochanowskiego
• Pieśni Jana Kochanowskiego księgi dwoje
• Wróżki Jana Kochanowskiego
• Proporzec albo hołd pruski Jana Kochanowskiego.
• Fragmenta albo Pozostałe Pisma Jana Kochanowskiego
• Ortografija polska Jana Kochanowskiego

Uznanie i dziedzictwo

Wielu współczesnych Kochanowskiemu pisarzy i poetów wzorowało się na jego dziełach i stylistyce m.in. Łukasz Górnicki, Mikołaj Rej czy Bartosz Paprocki. W kolejnym wieku naśladowali go Joachim Bielski czy Szymon Szymonowic. W XVIII wieku Kochanowskiego traktowano już jako klasyka literatury polskiej. Cytowano go, włączano w kanon szkolnych lektur czy powoływano się na niego w korespondencji. W XIX i XX wieku mówiono o Kochanowskim jako o wielkim poecie renesansowym. Wśród współczesnych poetów inspirujących się czarnoleskimi strofami byli Jarosław Iwaszkiewicz, Wincenty Pol, Leopold Staff czy Józef Wittlin.

Jan Kochanowski zmarł w Lublinie 22 sierpnia 1584 roku.