Jan Bytnar „Rudy” życiorys

Życiorys i biografia Jana Bytnara

Jan Bytnar ps. Rudy – harcerz, żołnierz Szarych Szeregów i AK w stopniu podporucznika. Jeden z głównych bohaterów książki Kamienie na szaniec.

Dzieciństwo i edukacja

Jan urodził się 6 maja 1921 r. w Kolbuszowej (obecnie Podkarpacie) w domu Zdzisławy i Stanisława. Jego rodzice byli nauczycielami, na początku lat 20 pracowali i mieszkali w Niekłaniu Wielkim. Tam też przyszła na świat młodsza siostra „Rudego”, Danuta. Rodzina Bytnarów miała silnie patriotyczne tradycje, Stanisław wywodził się z Legionów. W 1926 roku przeprowadzili się do Piastowa, skąd Janek dojeżdżał do Szkoły Powszechnej w Warszawie. Był bardzo dobrym uczniem, dzięki temu ukończył następnie prestiżowe Państwowe Gimnazjum im. Stefana Batorego. Zdał maturę kilka miesięcy przed wybuchem wojny, w maju 1939 r. W trakcie nauki w gimnazjum jego przyjaciółmi zostali Tadeusz Zawadzki „Zośka” i Aleksy Dawidowski „Alek”, z którymi „Rudy” współpracował później w czasie wojny.

Jeszcze w trakcie edukacji został harcerzem 23. Warszawskiej Drużyny Harcerskiej im. Bolesława Chrobrego tzw. „Pomarańczarni” składając przysięgę w 1934 r. Po kilku latach uzyskał najwyższy stopień harcerski. Jego zaangażowanie w działalność tej formacji ukształtowała jego późniejsze życie.

Charakter i usposobienie

Janek określany był jako niezwykle inteligentny, zdolny i pilny uczeń. Oprócz tego z łatwością nawiązywał kontakty z rówieśnikami, był serdeczny i koleżeński. Mimo dość niepozornej budowy ciała dobrze jeździł na nartach i pływał. Swój pseudonim zawdzięczał płowym włosom i piegom na twarzy.

Początek wojny

Kilka dni po wybuchu wojny, Bytnar wraz ze swoją drużyną harcerską opuścił Warszawę i przemieszczał się na wschód. Do stolicy powrócił na początku października bardzo szybko też zaangażował się w działalność konspiracyjną. Początkowo był członkiem PLAN (Polska Ludowa Akcja Niepodległościowa). Kiedy w 1940 r. gestapo rozbiło organizację, Janek wyjechał na jakiś czas do dziadków do Kolbuszowej, aby uniknąć aresztowania.

Wojna uniemożliwiła podjęcie dalszej nauki, dlatego „Rudy” podjął pracę jako szklarz, udzielał również korepetycji. Dopiero dopiero we wrześniu 1941 r. uczestniczył w tajnych kompletach w  Państwowej Wyższej Szkole Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda (do czerwca 1942 r). Uczył się również samodzielnie, m.in. języków obcych.

Działalność kospiracyjna

Po powrocie do stolicy ponownie włączył się w działania konspiracyjne. Do czerwca 1940 r. był łącznikiem w Związku Walki Zbrojnej. Wiosną następnego roku został członkiem Szarych Szeregów – konspiracyjnych struktur przedwojennego harcerstwa. W ramach tej organizacji awansował na kolejne stopnie dowódcze, a także angażował w akcje tzw. małego sabotażu „Wawra”.

W 1942 został dowódcą hufca „Południe” wchodzącego w skład Grup Szturmowych Szarych Szeregów będącego równocześnie plutonem „Sad” Kedywu Komendy Głównej AK. W styczniu 1943 r. ukończył również  Szkoły Podchorążych Piechoty Rezerwy i mianowano go kapralem podchorążym.

Mały sabotaż

Działalność sabotażowa była dziedziną, w której Bytnar mógł wykorzystywać swoją kreatywność. Stworzone przez niego „wieczne pióro” – przyrząd z pojemnikiem farby i knotem osadzony na długim składanym kiju, umożliwiał pisanie na murach na dużej wysokości. Równocześnie był na tyle mały, że możliwe było ukrycie go w połach marynarki. W ramach akcji sabotażowych „Rudy” malował na murach znak Polski Walczącej, czy wieszał polskie flagi w dni świąt państwowych. Oprócz tego prowadził działania wobec niemieckich kin czy sklepów m.in. wrzucając tam probówki z gazem.

Z biegiem czasu akcje dywersyjne w jakich uczestniczył Jan Bytnar stawały się coraz poważniejsze i miały charakter zbrojny. W noc sylwestrową 1942 r. odpowiadał za ubezpieczenie akcji wysadzania torów kolejowych pod Kraśnikiem, którędy wożono sprzęt na front. Podczas akcji rozbrojeniowej na ul. Emilii Plater 18 stycznia, zastrzelił niemieckiego urzędnika. Początkiem lutego został ranny w udo w trakcie ewakuacji materiałów opieczętowanych wcześniej przez gestapo.

Aresztowanie

Aresztowano go w nocy 22/23 marca 1943 r. wraz z ojcem, w ich mieszkaniu. W trakcie przeszukania piwnic Gestapo znalazło materiały konspiracyjne, a także zerwaną flagę hitlerowską. Zawieziony został na Pawiak, a następnie do siedziby Gestapo przy Al. Szucha, w trakcie przesłuchań był brutalnie katowany. Stanisław Bytnar trafił do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, gdzie zginął podczas ewakuacji  w 1945 r. Aresztowanie Bytnarów było wynikiem znalezienia u innego dowódcy hufca-plutonu, Henryka Ostrowskiego notatki z jego adresem. Aby nie dopuścić do skatowania Janka i wyjawienia poufnych informacji w wyniku tortur, koledzy postanowili go uwolnić. Odbicie Bytnara z rąk okupanta odbyło się 26 marca, kiedy „Rudy” wraz z innymi więźniami był przewożony z Szucha na Pawiak. Znane jest obecnie jako „Akcja pod Arsenałem”. Dzięki niej, oprócz Bytnara uwolniono jeszcze 20 więźniów, jednak jego stan był najcięższy spośród wszystkich. Brutalnie przesłuchiwany nie mógł poruszać się o własnych siłach.

Śmierć

Jan Bytnar został od razu przewieziony do punktu sanitarnego w jednym z mieszkań, skąd przenoszony był jeszcze dwukrotnie. 30 marca będąc w stanie krytycznym, został zawieziony do Szpitala Wolskiego. Nie udało się go jednak uratować i zmarł tego samego dnia.

Co znamienite, również 30 marca 1943 r. zmarł przyjaciel Janka, Aleksy Dawidowski, ranny podczas Akcji pod Arsenałem.

Jan Bytnar został pochowany na Powązkach pod przybranym nazwiskiem Jan Domański. Pośmiertnie odznaczono go Krzyżem Walecznych i awansowano do stopnia podporucznika.

Obecność w kulturze i upamiętnienie

Aby upamiętnić osobę bohaterskiego harcerza jego pseudonimem nazwano 2 kompanię batalionu „Zośka”.

Historia „Rudego” i jego przyjaciół została opisana przez Aleksandra Kamińskiego w książce Kamienie na szaniec. Na jej podstawie nakręcono m.in. film o tym samym tytule, a także Akcja pod Arsenałem oraz Oni szli Szarymi Szeregami. Imię Bytnara nosi ponadto wiele szkół i drużyn harcerskich w całym kraju.