August Emil Fieldorf „Nil” życiorys

Życiorys i biografia Emila Fieldorfa "Nila"

August Emil Fieldorf, ps. „Nil” – generał brygady Wojska Polskiego, w trakcie II wojny światowej twórca i dowódca Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej, a także zastępca głównego komendanta AK.

Pochodzenie i edukacja

Emil Fieldorf przyszedł na świat 20 marca 1895 r. Był synem Andrzeja, maszynisty kolejowego i Agnieszki ze Szwandów. Miał trójkę starszego rodzeństwa: siostrę Emmę i braci – Jana i Józefa. Rodzice dbali o gruntowne wykształcenie dzieci. Chłopiec nie był prymusem, ale ukończył najpierw siedem klas III Gimnazjum im. Jana Sobieskiego, a następnie Seminarium Nauczycielskie w Krakowie. W trakcie edukacji szkolnej często uciekał na wagary i był prowodyrem różnych wybryków. Już wtedy ujawniały się jego zdolności przywódcze. Mimo że był zdolny, nie przepadał za szkołą. Niebagatelny wpływ na charakter Emila i późniejszy wybór jego drogi życiowej miał sąsiad, profesor i społecznik Odon Bujwid. To on umożliwił młodemu Fieldorfowi zetknięcie z rozwijającymi się grupami strzeleckimi.

Legiony

Mając 17 lat, Emil (używał tylko drugiego imienia) wstąpił do Towarzystwa „Strzelec”. Związane ono było z nielegalnymi organizacjami powstałymi z inspiracji marszałka Piłsudskiego. Wraz z bratem Janem przeszedł również przeszkolenie wojskowe i niższy kurs oficerski stając się pełnoprawnym członkiem Towarzystwa w 1912 r. Wychowany w duchu patriotyzmu Emil uważał, że niepodległość Polski jest możliwa tylko wtedy, kiedy Polacy wywalczą ją sami. Dlatego tuż po wybuchu I wojny światowej, w sierpniu 1914 r. zgłosił się do nowo utworzonych Legionów. Chrzest bojowy przeszedł 14 sierpnia w bitwie pod Brzegami na froncie rosyjskim. Razem z Legionami walczył przez niemal cały okres wojny. W 1917 r. ukończył kurs oficerski korzystając z wycofania się I Brygady z linii frontu. Po kryzysie przysięgowym, który nastąpił w tym samym czasie pozostał wierny swoim przekonaniom, dlatego też został włączony do karnej kompanii i wysłany na front włoski.

Woja polsko-bolszewicka

Korzystając z krótkiego urlopu we wrześniu 1918 r. zdezerterował z austriackiej armii, następnie włączył się w wyzwolenie Krakowa spod władzy zaborcy. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę wstąpił do Wojska Polskiego. W dalszym ciągu uczestniczył w działaniach wojennych związanych z ustaleniem i obroną granic w kampanii wileńskiej jako dowódca plutonu. W 1920 r. brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej w wyprawie kijowskiej  i białostockiej.

Już w trakcie I wojny światowej jak i w późniejszym czasie wykazał się odwagą i bohaterstwem. Nie umknęło to uwadze jego przełożonych, dlatego w 1923 r. został odznaczony Orderem Virtutti Militari V klasy. Otrzymał również dwukrotnie Krzyż Walecznych – za postawę w trakcie bitew w kampanii wileńskiej, oraz w walkach pod Dyneburgiem.

Dwudziestolecie międzywojenne

Życie po wojnie związał z Wilnem. Ożenił się tam w 1919 r. z Janiną Kobilińską. Mieli dwie córki – Krystynę i Marię. Ta ostatnia po śmierci ojca zaangażowała się w podtrzymywanie pamięci o jego osobie. Emil w czasie wolnym zajmował się majsterkowaniem, inną jego pasją była filatelistyka. Jego podkomendni wspominali go jako osobę stanowczą i trzymającą rygor, ale równocześnie był przez nich ogromnie lubiany. Spokojny, taktowny.

Fieldorf służył w 1 Pułku piechoty w Wilnie awansując najpierw na kapitana, następnie na majora (1928 r.) i podpułkownika (1932 r.).  Na początku lat 30 pracował we Francji jako zastępca kierownika Instytutu Wychowania Fizycznego przy Ambasadzie RP w Paryżu. Miał również za zadanie zorganizowanie Zachodniego Okręgu Związku Strzeleckiego.

Po powrocie do kraju, w 1935 r. został przeniesiony do Korpusu Obrony Pogranicza. Na początku dowodził tam samodzielnym batalionem „Troki”, a następnie zastępcą dowódcy pułku „Wilno”. W marcu 1938 r. objął dowództwo nad 51 pułkiem strzelców kresowych w Brzeżanach. 

II Wojna Światowa

Emil Fieldorf w trakcie kampanii wrześniowej walczył ze swoim oddziałem aż do rozbicia pułku w trakcie bitwy pod Iłżą. Początkowo rozkazał swoim żołnierzom przebijać się przez front w mniejszych grupach. Jednak na wieść o ataku ZSRR na Polskę, zrzucił mundur i w cywilnym ubraniu przedostał się do rodzinnego Krakowa. Włączając się do konspiracji podjął decyzję o przedostaniu się do krajów alianckich. Przez Węgry, gdzie był krótko internowany, dotarł do Paryża. 

We Francji po ukończeniu kursów uzyskał awans na pułkownika. Będąc w Związku Walki Zbrojnej pod dowództwem gen. Sosnkowskiego przygotowywał się do powrotu do kraju jako kurier. Do Polski wyruszył w lipcu 1940 r. okrężną drogą, przez Londyn, Kair, Stambuł i Belgrad. Przybył po 50 dniach, przywożąc m.in. instrukcje dot. działalności ZWZ w kraju, pieniądze na działalność konspiracyjną i szyfr korespondencyjny wraz z wytycznymi wywiadowczymi. Początkowo działał w Warszawie, następnie w Wilnie i Białymstoku. Pełnił tam obowiązki sztabowe i kierownicze.

Konspiracja i wywózka na Sybir

Ważnym momentem w konspiracyjnych działaniach Fieldorfa było powstanie Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej AK (Kedyw). Jej głównym celem było planowanie i koordynowanie przeprowadzanych działań dywersyjnych względem okupanta. Było to niszczenie łączności, dróg i torów kolejowych. Kedyw przeprowadził 1200 akcji, łącznie z egzekucjami wyjątkowo brutalnych gestapowców. Pułkownik został szefem organizacji, przyjmując nowy pseudonim „Nil” – na pamiątkę długiej drogi przez Afrykę do Polski. Funkcję tę pełnił do początku 1944 r. W kwietniu tego roku dostał polecenie stworzenia jeszcze bardziej zakonspirowanej organizacji „NIE” (od słowa niepodległość). Celem jej miało być przygotowanie, a później działanie pod sowiecką okupacją. 

Z powodu głębokiej konspiracji w nowej organizacji, Emil Fieldorf nie uczestniczył w Powstaniu Warszawskim. Na krótko przed jego upadkiem został mianowany generałem brygady, a w październiku 1944 r. zastępcą gen. Okulickiego, dowódcy AK.

Został przypadkowo aresztowany przez Sowietów 7 marca 1945 r. w Milanówku, pod fałszywym nazwiskiem Walenty Gdanicki. Na szczęście okupanci nie rozpoznali jego prawdziwej tożsamości, został jednak wywieziony 26 marca do łagru w głębi ZSRR. O jego prawdziwej tożsamości wiedzieli jedynie nieliczni więźniowie.

Proces i śmierć

Powrócił do kraju w 1947 r. i pod fałszywym nazwiskiem zamieszkał najpierw w Białej Podlaskiej, potem w Warszawie, Krakowie, osiadając na końcu w Łodzi. Nie angażował się w konspirację, gdyż po aresztowaniu Okulickiego, rozwiązano zarówno AK jak i „NIE”. Po ogłoszeniu w 1947 r. amnezji „Nil” działając w dobrej wierze ujawnił się Urzędowi Bezpieczeństwa w lutym 1948 r. Aresztowano go 9 listopada 1950 r. zwabiając pod pretekstem niedopełnionych formalności urzędowych.

Przewieziono go najpierw do Aresztu Śledczego w Warszawie, a następnie do więzienia na Mokotowie. Postawiono mu fałszywe zarzuty współpracy z okupantem i „pójścia Niemcom na rękę” poprzez zwalczanie komunistycznych organizacji, m.in. Gwardii i Armii Ludowej. W trakcie brutalnego śledztwa próbowano go złamać nieprawdziwą informacją o aresztowaniu żony i dzieci. Komuniści szantażowali go też chcąc zmusić do podpisania odezwy do ukrywających się żołnierzy AK. Odmowa generała, zapieczętowała wyrok śmierci.

Sfingowany proces sądowy był zagraniem propagandowym, mającym na celu zastraszenie społeczeństwa. W kwietniu 1952 r. gen. „Nil” został skazany na karę śmierci przez powieszenie. Mimo odwoływań od wyroku i starań jego rodziny, nie zyskał ułaskawienia.

Wyrok wykonano 24 lutego 1953 r. w więzieniu na Mokotowskiej. Miejsce pochówku do dzisiejszego dnia pozostaje nieznane. Dzięki staraniom pracowników IPN udało się ustalić przybliżoną lokalizację, na Powązkach, na tzw. „Łączce”.

Upamiętnienie

Przez lata o zachowanie pamięci o ojcu walczyła jego córka Maria.

Po zmianie ustroju, w 1989 r. organy państwowe zrehabilitowały generała, wszczęto również śledztwo dotyczące mordu sądowego na gen. Fieldorfie. Zarzuty postawiono jedynie dwóm osobom zaangażowanym w proces, nie udało się jednak pociągnąć ich do odpowiedzialności w żaden sposób.

Generał „Nil” został upamiętniony jako patron wielu ulic, placów, szkół czy Muzeum AK w Krakowie. Pośmiertnie odznaczono go Orderem Orła Białego.